انتخاب استادانه یک شاگرد!

🔸چرا درس استاد سید مجتبی خامنه‌ای؟

❔ چرا بین این‌همه درس خارج فقه و اصول در قم، درس استاد «سید مجتبی خامنه‌ای» را انتخاب کرده‌ام؟ (پرسشی که چندی پیش، برخی دوستان ‌از من داشتند و این‌روزها نیز تکرار می‌شود.)

نوشتار حاضر، شرح مختصری است از تجربهٔ حضور شش‌ساله‌ام در درس ایشان که شاید تجربه‌ای متفاوت با دیگران باشد.

انتخاب درس حاج‌آقا مجتبی برای من، مثل انتخاب دروس دیگرعلما بود؛ جست‌وجویی تا سخت‌پسند بودنم را چاره کند و دلم را راضی سازد. ازاین‌رو بیش‌تر درس‌های مشهور قم را یکی‌دو ماهی تجربه کرده‌بودم و جز یکی‌دو استاد که چندسال خدمت‌شان بودم، دیگر دروس را، یا تکرار مطالب آیت‌الله خویی(ره) و شاگردانش همچون شیخ‌جواد تبریزی(ره) می‌دیدم و یا تکرار حرف‌های آیت‌الله بروجردی(ره) و امام خمینی(ره).

طبعاً هر استادی، سلیقه خاصی در بیان مطالب داشت و برخی‌مواقع هم، حاشیه‌ای بر مطالب بزرگان می‌زد، ولی منهج، همان منهج آقای بروجردی و آقای خویی بود.

به هرحال از این تکرار، آن‌هم در درس خارج که جای استنباط و حل مسائل مستحدثه است، دل‌زده شده بودم. همواره با خود می‌گفتم باتوجه به این‌که این حرف‌ها، در شرح عروهٔ آقای خویی یا شرح جواهر و تألیفات اصول‌فقه بزرگان معاصر، بهتر بیان شده، دیگر چه نیازی به حضور در درس خارج است؟!

غرض از این نوشتار، ارزش‌گذاری دروس خارج قم نیست؛ بلکه صرفاً می‌خواهم سلیقهٔ طلبگی‌ام را بیان کنم؛ چون از گذشته پیگیر آثار بزرگان بودم.

شاید درس خارج برخی علما، برای طلابی که کتاب‌های آقای خویی را مطالعه نکردند، مفید باشد؛ ولی برای اهالی پژوهش‎، مثل تلخیص نظرات گذشتگان است. جالب این‌که به‌خاطر دارم در یکی از دروس خارج، کلمات «التنقیحِ» آیت‌الله خویی، بدون اضافه‌کردن یک واو، تدریس می‌شد و نامی هم از آقای خویی و کتاب ارزشمند ایشان به‌میان نمی‌آمد!

ناگفته نماند که در جست‌وجوهایم، سلوک علمی یک استاد دیگر هم مرا مجذوب خودش کرده که حقیقتاً علّامه و جامع معقول و منقول و دارای منهجی متفاوت با معاصرین است. استادی که در بسیاری علوم حوزوی، صاحب سبک است و برای شکل‌گیری ذهن علمی طلاب و فضلا، مجاهدت می‌کند.

درس حاج‌آقا مجتبی خامنه‌ای، اما تفاوت‌هایی دارد که اهلش را زمین‌گیر می‌کند. من هم مثل دیگر شاگردان‌شان، سال‌ها از حضور ایشان آموختم و کنجکاوی‌ام به یکی‌‌دو ماه ختم نشد.

نخستین ویژگی ایشان، میدان‌دادن به طلاب است؛ چون شنونده خوبی است و نقدها و اشکالات را به‌خوبی می‌شنود. بارها دیده‌ایم، در برابر نظر برخی طلاب، می‌گفت: «حرف شما بهتر از حرف ماست»؛ خصوصیتی که لاأقل در هیچ‌کدام از اساتید درس خارج، تجربه نکرده‌ام و بلکه خلاف آن‌را دیده‌ام. استادانی را دیده‌ام که بر نظر خود پافشاری می‌کنند و به‌هیچ‌وجه کوتاه نمی‌آیند؛ حتی اگر استدلالِ مستشکل، قوی‌تر باشد.

دومین خصوصیت ایشان، ایجاد فضای صمیمی در درس است؛ به‌طوری‌که شاگرد، پس‌از مدت کوتاهی، حس نمی‌کند که ایشان، فرزند رهبر انقلاب هستند؛ شاید چون تشریفات خاصی در سخن و رفتار، برای خودشان قائل نیستند. به‌گونه‌ای با شاگردان رفتار می‌کنند که بدون هیچ لکنتی، همه بتوانند به‌راحتی حرف‌شان را بزنند و حتی اشکالات اساسی نسبت به نظرات ایشان را مطرح کنند. یک‌روز بر سر مسأله «ولایت فقیه» اشکالاتی مطرح شد و ایشان بدون تکرار ادلّهٔ قبلی، با ادلّهٔ تازه‌ای مسأله را مطرح کردند تا زمینه طرح پرسش‌های متنوع از سوی فضلای حاضر در درس، فراهم شود.

سومین امتیاز ایشان، صاحب‌سبک بودن در تدریس است؛ هم در اصول و فقه و هم در حدیث. ایشان، روش و سلوک علمی خودش را دارد و در ورود و خروج مطالب، با سایر اساتید خارج، متفاوت است. مواردی را در فقه و اصول نقد می‌کند که حاضران درس در ابتدا گمان می‌کنند که در آن مسأله، هیچ «إن‌قُلت»ی وجود ندارد و همه آن‌را قبول دارند؛ اما با نقادی و جزئی‌نگری، مسائل جدید حول آن‌را کشف و بررسی می‌کند. موارد متعددی وجود دارد که شاهد بر مدعاست، اما ذکر آن‌ها در این مجال نمی‌گنجد.

چهارمین خصوصیت درس ایشان، توجه ویژه به تراث حدیثی شیعه و کلمات بزرگان شیعه است. به‌شدت سعی می‌کند از راه‌های مختلف و نوآورانه‌ای، احادیث را احیاء کند و به بهانه یک راوی ضعیف، یا اشکال جزئی، کنار نگذارد. گاهی این مسأله تا جایی پیش می‌رود که شما احساس می‌کنید ایشان اخباری است، نه اصولی! درحالی‌که روش‌شان جهت احیای حدیث، با اخباری‌ها کاملاً متفاوت است و با اصول عقلایی و به‌صورت روش‌مند، این کار را انجام می‌دهد.

ایشان، احترام ویژه‌ای برای بزرگان و فقهاء قائل است؛ به‌قول طلبه‌ها «از کلینی تا خمینی» را حرمت نگاه می‌دارد و هرچند نقدهای خود را توأم با احترام به سخنان علما به‌صورت مستدل مطرح می‌سازد، اما همواره از فقهای عظام، به بزرگی یاد می‌کند.